Dạy con học ngoại ngữ

Khi bé con bắt đầu đi học lớp 1, ngoài việc tập đọc, tập viết tiếng Việt, hiện nay, bố mẹ nào cũng băn khoăn về việc học ngoại ngữ của con. Các bậc phụ huynh đều muốn con mình nhanh chóng biết và giỏi ít nhất là một ngoại ngữ ngay từ những bậc đầu tiên của tiểu học. Trong tương lai, nhiều người muốn cho con đi du học. Không kể những người cho con theo học các trường quốc tế, nhiều người sẵn sàng bỏ một khoản tiền lớn để con được học thêm ở các trung tâm ngoại ngữ có giáo viên nước ngoài hoặc học bằng các phương pháp tiên tiến.

Tuy nhiên, bất luận cách tiếp cận vấn đề này thế nào, dù là gia đình khá giả hay bình thường, theo tôi, việc học ngoại ngữ của trẻ ở những lớp đầu tiên của bậc tiểu học vẫn cần có được một cách nhìn nhận đúng ở góc độ tâm lý của phụ huynh. Đó là:

– Ngoại ngữ, dù là thứ tiếng phổ biến nhất như tiếng Anh đi chăng nữa, cũng vẫn chỉ là … ngoại ngữ! Nó không phải là chìa khóa mở được hết thảy mọi tòa lâu đài kiến thức. Vì thế, chớ gây áp lực cho con, rằng bằng bất kỳ giá nào con cũng phải giỏi ngôn ngữ mà bố mẹ lựa chọn. Có thể bạn không tin, nhưng cũng như người lớn, đứa trẻ cũng có những thiên hướng khác nhau, thậm chí cả trong việc chọn môn ngoại ngữ nào hợp với mình. Hoặc đơn giản là bé thích.

Trong chương trình “Đường lên đỉnh Olimpia” có câu hỏi bắt buộc về tiếng Anh. Tôi lấy làm thắc mắc. Như vậy, những em chỉ học tiếng Nga hoặc Pháp đều không có cơ hội tham gia? Thực ra, điều này xuất phát từ tâm lý “Tiếng Anh ai cũng phải biết!”. Đối với một đứa trẻ, chớ nghĩ đến từ “phải”, mà hãy nghĩ đến từ “thích”. Đó là nguyên tắc đầu tiên quan trọng. Hãy làm sao cho con thấy hứng thú với môn học. Chẳng hạn, trước khi bắt đầu “cua” dạy con hoặc đưa con đi học thêm ở nhóm nào đó, bạn hãy mua sách truyện, phim được xuất bản bằng tiếng Anh  cho bé đọc, xem một thời gian, kích thích sự tò mò của bé đối với môn học.

– Mỗi đứa trẻ có một năng khiếu khác biệt. Có bé tiếp thu về ngôn ngữ rất nhanh, có bé lại chỉ thích các con số…v..v.. Vì thế, đừng đòi hỏi con mình phải phát âm quá hay, nghe nói quá siêu. Hãy kiên nhẫn và … bình tĩnh với việc học ngoại ngữ của bé. Đừng đánh giá trình độ tiếp thu bài của bé chỉ qua việc học ngoại ngữ. Nếu con bạn chưa tỏ ra xuất sắc, chớ tỏ ra thất vọng một cách lộ liễu hay lấy thành tích của các bé khác ra làm gương.

Những nguyên tắc cơ bản về phương pháp dạy ngoại ngữ cho trẻ mà bố mẹ cần biết:

1. Dạy và học thông qua trò chơi, thơ ca, văn vần, bài hát, các bộ phim hoạt hình không lồng tiếng Việt. Bất kỳ cái gì cũng có thể biến thành trò chơi, đôi khi chẳng cần liên quan gì đến môn học.

2. Khối lượng kiến thức mới đưa vào một buổi học không quá nhiều, theo một chủ đề nhất định, không lan man. 5 từ mới và cách dùng chúng nhuần nhuyễn có ích cho các em hơn là cả mấy chục từ mới mà học lớt phớt, nói trước quên sau. “Thời lượng” một buổi học cũng chỉ nên là 45 đến 60 phút.

3. Không dạy trẻ kiểu “học dịch”. Ví dụ truy: “Con gà tiếng Anh là gì? Con mèo tiếng Anh là gì? Con dịch cho mẹ câu: Hôm nay trời mưa…v…v”. Với kiểu học như thế, bé có thể sẽ thuộc rất nhiều từ, nhưng vẫn chưa phải là “biết tiếng” vì thiếu tư duy kết nối và logic.

Học bằng tình huống. Cô giáo hoặc bố mẹ đừng ngại ngần dùng ngoại ngữ trò chuyện với bé trong những khoảng thời gian định sẵn, độ 1, 2 tiếng một ngày chẳng hạn về một chủ đề nhất định. Mạnh dạn nói với trẻ nhiều điều, bé sẽ hiểu bạn chỉ qua một vài từ chìa khóa. Đây là nguyên tắc quan trọng.

Hãy tích cực dùng hình ảnh, màu sắc và xây dựng các tình huống, bé sẽ tiếp thu rất tự nhiên. Ví dụ, bé học tiếng Anh, bạn có thể chỉ vào hình con thỏ và nói “Rabbit” bằng ngoại ngữ, nhưng tuyệt đối không nói to lên “rabbit” là con thỏ! Mục đích của ta là bé nghe và nghĩ bằng ngôn ngữ đó. Tức là khi nhìn thấy hình con thỏ là trong đầu bé hiện lên chữ rabbit chứ không phải chữ con thỏ!

4. Nếu có điều kiện, hãy cho con tiếp xúc với người nước ngoài nói thứ tiếng con đang học để con tiếp thu cách phát âm. Việc luyện ngữ âm là cần thiết hàng đầu đối với trẻ. Nhưng luyện bằng cách nghe nhiều, nói nhiều, trẻ sẽ thấm vào đầu từ lúc nào chứ không nhất thiết phải kèm như kèm… kem, bắt đọc đi đọc lại một vài bài đọc cũ kỹ, khiến trẻ chán học. Tuy vậy, bạn cũng đừng băn khoăn nếu ở lớp Mẫu Giáo, người dạy ngoại ngữ cho con bạn không phải là người nước ngoài. Cho dù cô giáo người Việt nói chuẩn hay chưa chuẩn, thì con bạn vẫn có cơ hội nắm bắt được cách phát âm chuẩn nếu ở nhà bạn cho bé nghe bài hát, xem phim hoạt hình… Bé sẽ biết cách tự điều chỉnh rất nhanh. Đó là cơ chế tiếp thu tự nhiên của trẻ ở lứa tuổi này.

5. Với trẻ lứa tuổi mẫu giáo và lớp 1, 2 tiểu học, hãy dùng các công cụ giảng dạy trực quan (các hình vẽ, các tấm ảnh, vật dụng, đồ chơi, các con bông…) và tăng cường các hoạt động tập thể. Không cần phải bắt trẻ ngồi viết vào vở với những nguyên tắc ngữ pháp khô khan như kiểu học của người lớn.

6. Thận trọng với việc đánh giá, chấm điểm. Đừng dùng điểm số hoặc các kiểu “sát hạch, truy bài” tạo áp lực cho trẻ và cho chính mình. Càng ít áp lực, trẻ học càng “vào”. Hãy kiểm tra bài bé bằng những hình thức khác vui nhộn. Tuyệt đối không chê bai, phê phán, so sánh bé với bạn khác.

7. Bạn có thể dạy con cùng một lúc 2 ngoại ngữ mà không sợ bé bị lẫn. Tuy nhiên, một trong hai ngôn ngữ phải được nhấn mạnh nhiều hơn, xác định rõ chính và phụ. Trước mỗi buổi học, nhắc đi nhắc lại với bé: “Hôm nay chúng mình nói tiếng Pháp (hoặc tiếng Anh) nhé!” để bé phân biệt rõ ràng hai thứ tiếng.

Giới thiệu một số trò chơi đơn giản bố mẹ và con có thể chơi ở nhà để củng cố kiến thức về ngoại ngữ. Số lượng người chơi có thể rất ít, chỉ mẹ và con hoặc cả nhà:

– “Đây là ai?”: Bạn đề nghị bé đoán thông qua hành động và việc bắt chước tiếng kêu của con vật. Ví dụ: Mẹ kêu: “Meo meo”, bé reo lên: “Đây là con mèo” (bằng tiếng nước ngoài). Đừng quên kêu lên “đúng” hoặc “ồ, sai rồi” bằng ngôn ngữ ấy. Có thể đổi vai, bé là người “ra đề”, mẹ đoán. Đôi lúc hãy thử nói sai để bé “chỉnh” bạn.

– Học cùng bóng: (chơi 2 người hoặc nhiều người đều được) đề nghị các bé đứng xung quanh, cách vài bước, bạn đứng giữa, cầm một quả bóng nhỏ. Mỗi lần đặt câu hỏi, hãy tung cho một bé. Bé bắt được và nghe câu hỏi, sau đó ném quả bóng trả lại cho bạn, vừa ném vừa trả lời. Và cứ tiếp tục thế với những bạn khác. Tâm lý vui nhộn khi chơi kích thích trí não bé làm việc nhanh và hiệu quả hơn.

– Kể chuyện nối từ: Khi bé chưa biết nhiều từ vựng để có thể nói cả câu dài, bạn có thể dùng tiếng Việt làm cầu nối. Ví dụ, chơi trò kể chuyện cổ tích để học tiếng Anh: Ngày xửa ngày xưa, có một… (đưa hình ảnh chú bé, trẻ nối” a boy”) “Chú bé ấy nuôi một… (đưa hình ảnh con chó, trẻ nối “a dog”)…

– “Nhà vua cần…”: cho trẻ một số đồ vật như cái bút, quyển vở, các con bông. Sau đó bạn là nhà vua, đòi các “thần dân” đem đến cho mình những vật mình cần. Bạn nói: “I need a pen” chẳng hạn, bé sẽ lập tức đáp ứng. Có thể đổi vai với bé.

– Trò chơi chỉ đường tìm đến kho báu: mục đích là củng cố các từ ngữ chỉ phương hướng. “Kho báu” có thể là một món đồ chơi mới nào đó, bạn giấu trong cái hộp để ở phòng ngủ. Hãy hướng dẫn bé qua hiệu lệnh (nói bằng ngoại ngữ mà bé học): đi thẳng, rẽ phải, rẽ trái, lùi lại. Cứ mỗi một lệnh phát ra, bé đi một bước. Hãy cố tình nói nhiều hướng để bé đi lung tung trước khi đến được đích, tạo một hành trình dài thú vị. Có thể đổi vai với bé.

Đơn cử một vài ví dụ như thế, tôi tin rằng, trong quá trình chơi với trẻ, các bậc phụ huynh sẽ nảy ra ý tưởng về nhiều trò chơi thú vị hơn khiến việc học ngoại ngữ của con trở thành niềm vui bất tận đối với cả nhà.

TSGD Nguyễn Thụy Anh