Kỷ niệm về Bộ sách Kính Vạn Hoa

Cho đến nay bộ sách dài kỳ Kính Vạn hoa của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh vẫn là bộ sách giữ kỷ lục về độ dài tập, về số lượng in và là bộ sách dài kỷ đồ sộ nhất của Văn học thiếu nhi Việt Nam. Từ bộ sách, Kính vạn hoa đã trở thành tên một Tiệm sách của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh có trụ sở chính ở TP Hồ Chí Minh và có cả chi nhánh ở Hà Nội. Là biên tập viên chính và đầu tiên của bộ sách, tôi xin kể đôi lời về quá trình ra đời của bộ sách này.

Tôi gặp Nguyễn Nhật Ánh lần đầu tiên năm 1982, tại Trại sáng tác ở thành phố Vũng Tầu. Khi ấy Nguyễn Nhật Ánh, Lý Lan… và cả tôi còn rất trẻ. Dịp đó tôi vào công tác tại chi nhánh NXB Kim Đồng ở TP Hồ Chí Minh cùng chị Trần Thị Hà ( biên tập viên NXBKĐ). Nhà văn Thy Ngọc cho biết: “Đang có Trại sáng tác ở Vũng Tầu, các em biên tập ở Hà Nội vào nên đến đấy gặp gỡ nhiều nhà văn”. Thế là hai chị em ra chợ Bến Thành mua vài túi kẹo bánh rồi đi theo nhà văn Thy Ngọc. Ba chú cháu lên xe khách ở Bến xe miền Đông ra Vũng Tầu và… tổ chức Cuộc họp cộng tác viên viết cho NXB Kim Đồng. Cuộc gặp gỡ ngày ấy giản dị mà vui. Tôi nhớ Nguyễn Nhật Ánh khi có dịp trò chuyện riêng đã nói: “ Tôi có đọc cuốn Những tia nắng đầu tiên của chị” và tâm sự Ánh rất thích viết cho tuổi học trò.

Ngày ấy Nguyễn Nhật Ánh mới ở thanh niên xung phong về, và được biết đến như một nhà thơ. Sau đó anh bắt đầu viết cho NXB Trẻ và NXB Kim Đồng những cuốn Bàn có năm chỗ ngồi, Thằng quỷ nhỏ, Chú bé rắc rối… Năm 1994, Nguyễn Nhật Ánh ra Hà Nội họp Hội nghị Những người viết văn trẻ do Hội Nhà văn tổ chức. Anh Nguyễn Thắng Vu, giám đốc NXB Kim Đồng phân công tôi đi gặp Nguyễn Nhật Ánh và để trao đổi về việc anh có thể viết một tập truyện dài kỳ cho NXB Kim Đồng. Ý tưởng làm truyện dài kỳ bắt nguồn từ thắng lợi của bộ Truyện tranh Doraemon ( Nhật Bản) và cả bộ  Truyện trinh thám TKKG( Đức).

Bộ sách Kính Vạn Hoa tái bản 2016 (ảnh internet)

Truyện liên hoàn dài kỳ là một bộ truyện có các nhân vật xuyên suốt. Mỗi tập là một truyện hoàn chỉnh và vẫn có liên hệ với các tập khác. Người đọc có thể đọc từng tập riêng và không cần lệ thuộc vào thứ tự các tập.

Nguyễn Nhật Ánh nhận lời viết là làm việc ngay. Chẳng bao lâu sau, tôi nhận được bản thảo 5 tập đầu tiên của anh từ TP Hồ Chí Minh gửi ra Hà Nội. Bản thảo đánh máy rất sạch sẽ. Văn kể chuyện của anh giản dị trong sáng và vui nhộn, tình tiết hấp dẫn. Hiện thực truyện rất gần gụi với đời sống sinh hoạt ở nhà và ở trường của học sinh. Những nhân vật Tiểu Long, Nhỏ Hạnh, Quý Ròm… ngay lập tức đã khiến tôi yêu mến. Vẻ chân thực và thiện tâm hiện ra từ những lời nói, cách nghĩ và cả những sai lầm rất trẻ thơ của các nhân vật đó khiến tôi thấy đồng cảm ngay với tác giả. Tôi vốn là người viết cho thiếu nhi và đã từng là cô giáo thực dạy nên rất dễ cảm nhận ra chất “văn học thiếu nhi” của Nhật Ánh. Nguyễn Nhật Ánh đã làm được công việc mà rất nhiều nhà văn dù vô cùng tâm huyết nhưng không thể làm được, đó là anh đã diễn tả được đời sống vui buồn, ước mong, khát vọng… hợp với tâm hồn và tâm lý trẻ em. Diễn tả của anh rất đời thường, gần gụi, dễ hòa hợp mà lại rất hấp dẫn.Truyện của anh là một công trình ngôn từ tinh xảo, nhuần nhuyễn, riêng tôi cho rằng đấy là văn của một người có trình độ văn hóa đáng nể trọng.

Kính vạn hoa đã được bố trí xuất hiện trong loạt Tủ Sách Vàng của Nhà xuất bản Kim Đồng cùng với Dế mèn phiêu lưu ký (Tô Hoài); Góc sân và khoảng trời (Trần Đăng Khoa); Đất rừng phương nam (Đoàn Giỏi)… Lá cờ thêu sáu chữ vàng (Nguyễn Huy Tưởng)…Việc bố trí này cũng gây ra tranh cãi trong ban biên tập, chẳng lẽ một tác phẩm mới tinh, sơ bản lại sánh vai với các tập sách kinh điển đã được thử thách với thời gian ư? Sách cũ thì có sẵn rồi, sách mới liệu viết có kịp không, hay là “nửa đường đứt gánh”? Nhưng rồi có ý kiến nói lại: “Chẳng biết sách mới gánh sách cũ hay sách cũ gánh sách mới ?”

Cuối cùng, hơn cả sự tưởng tượng của NXB Kim Đồng, Kính vạn hoa cùng Tủ sách vàng thắng lợi ròn rã trên thị trường những năm 1996, 1997, 1998…Lúc bắt đầu Kính vạn hoa, chưa ai dự đoán là sẽ dài bao nhiêu tập. Bộ sách đã vượt qua tập 10, tập 15, rồi tập 20… Bạn đọc vẫn mong đợi và khao khát đọc, Nguyễn Nhật Ánh viết tiếp tập 21, rồi tập 22… NXB Kim Đồng mang hoa đến chúc mừng anh.

Năm 1997 tôi có dịp đến tận nhà anh ở đại lộ Trần Hưng Đạo. Ấn tượng đầu tiên với tôi là nhà anh rất nhiều sách để tra cứu, đọc thêm… Vào những năm ấy, Nguyễn Nhật Ánh là một trong những nhà văn tiên phong dùng computer để sáng tác, anh rất cẩn thận trong việc hoàn chỉnh bản thảo, sửa chữa kỹ càng, chăm chút đến tận bản can, chữ gáy sách, chữ bìa sách… Mỗi tập sách đều là những truyện sinh hoạt đời thường nhưng lại đưa người đọc vào những tình huống truyện khác nhau, trong khung cảnh ở đường phố, ở trường, ở nhà với tình tiết cung bậc khác nhau về tình bạn, tình anh em trong gia đình, tình cảnh của những em nhỏ thiếu thốn. Rồi những trò chơi, những chuyến thám hiểm nơi đồng quê thôn dã, núi rừng hoang vắng… Tôi hiểu rằng để viết Kính vạn hoa, Nguyễn Nhật Ánh không chỉ “sống lại lần thứ hai tuổi thơ” mà anh còn phải lao động nghệ thuật nghiêm túc khi tìm hiểu kỹ càng về những chi tiết mình đụng chạm tới trong truyện, như nghề “đóng thế” (cascadeur), việc tìm phương hướng trong rừng, các phản ứng hóa học khi pha trộn các hóa chất…Nguyễn Nhật Ánh đã đi đến một kỷ lục sáng tác truyện dài kỳ đầu tiên cho thiếu nhi ở Việt Nam. Đứng trên đỉnh cao đó anh đã không dừng lại. Anh tiếp tục với Chuyện kể xứ Langbiang, rồi Tôi là Bê tô, Cho tôi xin một vé đituổi thơ, rồi liên tiếp các giải thưởng đến với anh, Giải thưởng Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh, Giải vàng Sách Hay của Hội xuất bản, Tặng thưởng Hội Nhà văn, rồi Giải thưởng văn học Asean 2010…

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh và nhà văn Lê Phương Liên (áo đỏ) tại CLB Đọc sách cùng con (02/2016)

 Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh là người Quảng Nam, anh vào học và sinh sống ở Sài Gòn, TP Hồ Chí Minh là cái nôi nuôi dưỡng sự thành công văn học của anh, nhưng bước đường thành công rực rỡ của anh lại là khi đất nước thống nhất, sách của Nguyễn Nhật Ánh được bạn đọc cả ba miền Bắc, Trung ,Nam đón đọc nhiệt tình. Để đạt được thành công đó, ngôn ngữ văn học của Nguyễn Nhật Ánh đã phải vượt lên mọi hạn chế vùng miền, tiếng địa phương trong văn của anh đã đạt chuẩn mực văn học chung, ngôn ngữ của Nguyễn Nhật Ánh không bị sa lầy vào tiếng địa phương mà “Bản sắc người xứ Quảng” của anh đã tìm được sự cảm thông của nhiều vùng miền trong cả nước và đã vượt cả ra ngoài biên giới… Văn của Nguyễn Nhật Ánh đã thực sự đã hòa nhập với văn chương của các tác phẩm Văn học thiếu nhi thế giới đương đại… Có được thành công ấy, Nguyễn Nhật Ánh ngoài tài năng bẩm sinh đã chuyên cần làm việc và học hỏi, đọc sách và giao tiếp, tiếp thu sự lịch lãm của văn hóa Đông Tây.

 Cho đến nay nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã là tác giả của hàng trăm đầu sách, hàng triệu bản in được bạn đọc cả nước Việt Nam và nhiều nước trên thế giới biết đến. Đối với riêng nhà văn Nguyễn Nhật Ánh và những người bạn thân thiết của anh đều luôn luôn nhớ đến bộ sách Kính vạn hoa với những kỷ niệm ban đầu giản dị đơn sơ và đẹp đẽ, bộ sách ban đầu đã khiến anh có được một tác phong làm việc chuyên nghiệp , mở đầu cho những thành công lớn của anh về sau.Và, bạn đọc nhiều thế hệ đã và sẽ còn tiếp tục đồng hành với Kính vạn hoa.

Nhà văn Lê Phương Liên (Theo Tạp chí Văn học & Tuổi trẻ số tháng 5/2016)