Một khoảng không riêng cho “một cá thể độc lập”

Thời tôi còn bé, những năm bao cấp khó khăn, các gia đình thường đều có những không gian sống nhỏ hẹp, không ai có thể nghĩ đến việc mỗi thành viên trong gia đình lại có một căn phòng riêng. Thế nhưng, tôi cũng nhớ, tôi vẫn có được một khoảng không riêng tự do của mình. Đó là năm tôi 13 tuổi, bố mua về cho mỗi chị em một chiếc bàn học rất xinh, có tủ kèm và khóa. Bố đưa tôi chìa khóa và bảo: “Những gì của riêng con, là bí mật, hãy cất vào đây.” Tôi đã cất những vỏ giấy kẹo, những chiếc lá ép, vài ba mẩu giấy chép thơ tự sáng tác… và ngăn tủ đầy lên lúc nào không hay. Tuổi mới lớn của tôi thỏa mãn với sự tự do ấy.

Cảm thức tự do

Sự tự do hay cảm thức tự do luôn cần thiết cho con người, ngay từ bé, và đặc biệt quan trọng vào thời điểm bạn chớm dậy thì. Nó không chỉ là một không gian sống riêng tư. Nó là mong muốn được tự quyết định một việc, là cần thiết phải tự chịu trách nhiệm cho việc đó. Nó là một khoảng thời gian riêng tư không phải học, không làm bài về nhà, không làm việc mà làm những gì mình muốn, không ai biết, đôi khi chỉ đơn giản là ngồi nghĩ ngợi, mơ mộng… Ngày bé tôi thích tưởng tượng. Và tôi đã phải chọn lúc không có ai ở nhà, ngồi một góc ban công và nghĩ. Nếu lúc ấy có người, lập tức dòng suy nghĩ biến mất, các hình ảnh biến mất.

Nhu cầu nghĩ, tưởng tượng, ước mơ là có thật. Nhu cầu có thời gian riêng là có thật và cần được tôn trọng. Không phải ngẫu nhiên mà trong ngôn ngữ các nước, đó là thời gian “tự do”, không chỉ có nghĩa là không có việc gì bận mà còn với nghĩa riêng tư, được quyền muốn làm gì thì làm, không ràng buộc, không phụ thuộc nữa. Vì thế, nhân đây, tôi cũng bày tỏ sự ái ngại khi nhìn thấy bọn trẻ của chúng ta bây giờ phải đi học bán trú, đi từ sáng đến chiều tối, về nhà lại còn bài tập hoặc đi học thêm, không có cơ hội cho thời gian tự do. Điều này không chỉ đáng buồn mà còn nguy hiểm! Trẻ không có điều kiện nghĩ: nghĩ mông lung, nghĩ sâu nghĩ xa, nghĩ phản biện, nghĩ về điều đã xảy ra, về một người, về một lỗi mình phạm phải và sẽ sửa, rồi ước mơ… Thiếu “nghĩ” thì khó bắt chúng phải nói, phải viết, phải sống cho đúng con người chúng được… Đứa trẻ là một cá thể độc lập – chúng cần có điều kiện để phát triển sự độc lập ấy.

Tự do của con – nỗi lo của bố mẹ

Tôi hoàn toàn chia sẻ nỗi lo của các bố mẹ về việc “phòng riêng cho con”. Khi con còn bé thì việc để con trong phòng riêng lại có nhiều nguy hiểm cụ thể như con có thể ngã, có thể bị cảm mà mình không biết. Khi chúng lớn lên, những nguy hiểm không cụ thể như thế nữa mà trở thành “những mối nguy tiềm ẩn” mà trong đó, một phần là có thật (internet trong phòng, tiếp bạn trong phòng riêng…), một phần là trong suy nghĩ, phỏng đoán mơ hồ của các bậc phụ huynh về những gì chúng ta không được biết, không kiểm soát được.

Có một câu nói thú vị mà tôi hay được nghe hồi còn là sinh viên: “Nơi nào bắt đầu ranh giới tự do của một người, nơi đó kết thúc sự tự do của ta”… Bây giờ, khi con tôi cũng có phòng riêng và cằn nhằn về việc mẹ vào phòng nó không gõ cửa, thì tôi thấm thía điều ấy. Nhưng cũng chính câu nói đó nhắc nhở tôi về quyền riêng tư của đứa trẻ, ranh giới can thiệp của bố mẹ vào cuộc sống của nó, từ quyền được tự xúc ăn, tự mặc quần áo khi nó còn nhỏ cho đến quyền tự sắp xếp căn phòng, tự trang trí phòng, tự lo dọn vệ sinh phòng… khi nó đến tuổi dậy thì.

Tuy nhiên, tôi cho rằng, phải có một sự thỏa thuận nghiêm túc ở đây. Nếu ở gia đình bạn, phòng riêng cho con đã có từ lúc con mới sinh, hay đến khi có điều kiện mới có thì khi trẻ đến độ tuổi 11, 12, bố mẹ cũng cần chọn thời điểm thích hợp để ngồi nói chuyện với con, bàn bạc về “quyền” và “trách nhiệm” của mỗi thành viên trong gia đình (không chỉ nói về đứa trẻ). Bố lo việc này, mẹ lo việc kia, con lo việc nọ – tùy theo sức và sự nhất trí của mỗi thành viên. Trong Thỏa Thuận đó, có nhắc đến không gian riêng tư của mỗi người. Ví dụ:Điều 1: Vào phòng riêng của con, của bố mẹ, mọi người đều phải gõ cửa và chỉ được vào khi có sự đồng ý.Điều 2: Vì sự thực hiện nghiêm túc điều 1, không cần phải khóa trái cửa phòng, đề phòng mệt, đau ốm và những nguy hiểm khác…

Và cứ như vậy, ta giải thích cho đứa trẻ, vì sao bố mẹ vẫn phải có sự thỏa thuận nhất định về việc sử dụng phòng riêng của con, vì bố mẹ chịu trách nhiệm về con, ít nhất là cho đến khi con 18 tuổi. Thậm chí nếu bố mẹ không làm thế là vi phạm pháp luật. Vì vậy, có thể cùng nhau thống nhất những việc gì con cần phải làm với không gian riêng của mình. Từng mục được ghi ra và đứa trẻ tự tay xác nhận bằng cách viết lại bảng Thỏa Thuận, tất nhiên chỉ khi nó thấy thỏa mãn, mà để nó thỏa mãn thì cần một lý giải thuyết phục đồng thời … cần đưa ra những “quyền” trước khi nói “trách nhiệm”. Chẳng hạn: Con có quyền tự trang trí phòng mình bằng tranh ảnh, miễn đó những hình ảnh lịch sự, và thống nhất thế nào là lịch sự. Theo tôi, nếu con treo ảnh ca sĩ nó hâm mộ thì cũng không có gì đáng ngại, miễn sao đó là những hình ảnh không quá “nghèo” quần áo. Về việc này có thể “đấu tranh” được với các bạn nhỏ. Tuy nhiên, con sẽ tự lau dọn phòng của con 2 ngày 1 lần, trước khi ra khỏi phòng phải gấp chăn màn, tắt điện. Đương nhiên phòng riêng của con nhưng phòng của con là phòng nằm trong tổng thể ngôi nhà của chúng ta. Nếu nó bẩn, bụi, bừa – không thể không gây ảnh hưởng đến cả nhà..v..v.

Ở đây cũng phải nói rõ: đôi khi các phụ huynh quên mất “quyền” của trẻ mà chỉ nghĩ đến những gì mình cần phải kiểm soát, vì thế mà sẽ khó đạt được thỏa thuận. Những gì cần thiết, có thể, chính đáng – hãy để cho trẻ tự quyết và tự quản lý. Chỉ có cách đó mới tìm được tiếng nói chung giữa bố mẹ và con.

Riêng chuyện máy tính cá nhân và các thiết bị công nghệ khác, thỏa thuận lại càng cần thiết: về mục đích sử dụng, thời gian sử dụng trong ngày hoặc trong tuần cho hợp lý. Theo tôi, máy tính không nên để phòng riêng của trẻ hay của bất kỳ ai vì trên thực tế nó cũng ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Máy tính nên để ở không gian chung của cả nhà ngay từ khi nó xuất hiện trong nhà. Đó có thể là phòng khách hoặc phòng làm việc.

Và cuối cùng, đừng quên làm một tấm biển xinh xắn đề rõ: “Phòng của….” treo trước cửa phòng, xác lập một cách tự hào không gian riêng … không khóa trái của một thành viên trong gia đình. Điều này luôn cho cảm xúc tích cực. Ở nhà anh bạn tôi, phòng đứa con còn ghi một cách hài hước thế này: “Phòng riêng của ngài X, con của ngài A và bà B”…

TSGD Nguyễn Thụy Anh (Tuổi trẻ cuối tuần 4/1/2015)