Câu lạc bộ Đọc sách cùng con docsachcungcon.com
Vẫn bồi hồi với chú bé Mít Đặc
Văn học cổ điển nước Nga với rất nhiều tên tuổi lớn như Gôgôn, Puskin, Tônxtôi đã đến với Việt Nam từ rất sớm, nhưng các nhà văn của thời Xô viết cũng có chỗ đứng không nhỏ. Suốt một thời người ta không chỉ đọc mà sôi nổi tranh luận, bàn tán, vui buồn với những tác phẩm như Sông Đông êm đềm, Tuổi 17, Lạ kỳ thế đấy cuộc đời này, và những nhà văn như Pauxtốpxki, Gamzatốp hay Aimatốp có rất nhiều độc giả tại Việt Nam. Dĩ nhiên cũng cần phải nói rằng trong vài chục năm, vì nhiều lý do mà văn học Liên Xô có phần lấn át các nền văn học khác ở mảng dịch thuật, nhưng cũng phải đặc biệt nhấn mạnh rằng tâm hồn Nga có những điểm rất gần gũi, tương đồng với tâm hồn Việt Nam, nên sự đồng cảm và cộng hưởng hoàn toàn có thể nhìn thấy được rất dễ dàng.
Đặc biệt là trong những năm ấy, bạn đọc nhỏ tuổi ở nước ta say sưa với tủ sách thiếu nhi, nhất là những cuốn sách in rất đẹp (mà hiện nay cũng khó sánh nổi) của nhà xuất bản Cầu Vồng Moscow, nhất là những quyển như Mít Đặc và các bạn, Ở xứ cỏ rậm và nhiều cuốn khác. Thiếu nhi Việt Nam theo dõi từng bước chân của Timua và đồng đội, nín thở theo dõi cuộc phiêu lưu kỳ diệu của cậu bé người gỗ Buratinô, thậm chí còn có thể nói rằng những cái tên như Vaxilia, Tanhia đã trở nên quen thuộc với các em như những người bạn nói chung ngôn ngữ. Để có được hiện tượng ấy, các dịch giả và biên tập viên có công rất lớn. Tuổi nhỉnh hơn một chút vẫn được quan tâm đầy đủ, với những câu chuyện phiêu lưu mang tính khoa học như trong Cuộc truy lùng của đội quân phóng xạ, Bột mì vĩnh cửu, hoặc cuộc đời của chàng trai Xamuen Pinh…
Ảnh: nuocnga.net
Có một điều kỳ lạ là cho mãi tới sau này, những ai từng trải qua một thời khó khăn về kinh tế ấy đều vẫn nhớ như in nhiều tình tiết trong những cuốn truyện hồi đó, cái thời nước ta in được rất ít đầu sách (so với hiện nay) nhưng đọc sách vẫn còn là một thói quen phổ biến trong người dân, chưa bị nhiều hình thức giải trí hiện đại khác lấn át. Hiện nay, khi Bác sĩ Aibôlít hay Mít Đặc và các bạn được tái bản, nhiều người đã tìm mua để đọc lại, vẫn thấy bồi hồi với những cô bé cậu bé nghịch ngợm nhưng hướng thiện từng thân thiết suốt một quãng đời, và tất nhiên là muốn con cái mình cũng được đọc những cuốn sách vừa hay, hấp dẫn vừa có nhiều ý nghĩa giáo dục đó.
Văn học thiếu nhi dành cho… người lớn
Thời gian gần đây, thị trường sách thiếu nhi nở rộ, mở rộng về rất nhiều hướng. Tuy vẫn có nhiều lệch lạc nhưng phải nói rằng việc lựa chọn của các nhà xuất bản đã dần giảm bớt chiều hướng khá nguy hiểm của khoảng một thập kỷ trước đây: thị trường sách thiếu nhi bị manga Nhật “độc chiếm”. Chưa kể tới “hiện tượng Harry Potter”, nhiều đầu sách cổ điển có giá trị của phương Tây đã được dịch ra tiếng Việt: từ tiếng Anh có Khu vườn bí mật, Gió qua rặng liễu… từ tiếng Pháp có Cuộc chiến khuy cúc, các tập về cậu nhóc Nicolas, cậu nhóc Cédric… rồi nhà văn nữ danh tiếng Thụy Điển Astrid Lingren (Pippi tất dài và Lại thằng nhóc Emil).
Ngoài ra, người đọc sách hoài cổ còn có thể tìm được một số đầu sách thiếu nhi của Nga theo đúng kiểu dạng và lôgic câu chuyện của thời Xô viết – Cầu Vồng ngày xưa, đặc biệt ở hai tác phẩm của nhà văn nổi tiếng Eduard Uspenski: Bác Phiôđo, con chó và con mèo in cách đây vài năm và gần đây nhất là Cá sấu Ghena và các bạn, đều do Công ty văn hóa và truyền thông Nhã Nam liên kết với NXB Hội Nhà văn xuất bản.
Bác Phiôđo là một cậu bé làm bạn với một con chó và một con mèo tại ngôi làng Prôxtơkvasinô, địa danh tưởng tượng được Uspenski lấy làm bối cảnh cho hàng loạt tác phẩm viết cho thiếu nhi trong khoảng hai mươi năm trở lại đây. Cậu bé Phi-ô-đo rất ngây thơ có một cuộc phiêu lưu sẽ rất khó quên cho trẻ em, và ngay cả những người lớn đọc truyện, qua tài dẫn dắt và ngôn ngữ dí dỏm ở từng câu văn của tác giả.
Cá sấu Ghena và các bạn được Uspenski sáng tác trong những năm 1960 (nhà văn sinh năm 1937), là một tác phẩm nổi tiếng suốt nhiều năm qua tại Nga, thậm chí tên nhân vật Cheburaska của truyện còn thân thuộc đến mức được nhà máy bánh kẹo Tháng Mười Đỏ sử dụng cho một loại kẹo của mình, dẫn tới một vụ kiện bản quyền ồn ào (với phần thắng cuối cùng thuộc về Uspenski). Trong ấn bản tiếng Việt lần này, cuốn sách gồm ba phần, phần đầu mang cùng tên sách, phần hai mang tên Cá sấu Ghena nhập ngũ và phần ba: Cá sấu Ghena đi nghỉ phép.
Vẫn là sự tinh nghịch và những bài học khéo léo luôn thấy ở Uspenski, nhưng đặc biệt ở tác phẩm này, những ai từng trải qua một thời bao cấp hẳn sẽ thấy rất thú vị vì gặp lại được bầu không khí của một thuở tuy chưa xa nhưng cũng không còn gần nữa. Chẳng hạn ở chi tiết khi Ghena và đám bạn đi xin phép được xây nhà, thì sự quan liêu của chính quyền dẫn tới việc nếu muốn xin đủ số gạch xây một ngôi nhà thì phải nộp đơn xin xây hai ngôi nhà, vì cơ quan hành chính bao giờ cũng chỉ chấp nhận cung cấp một nửa nhu cầu của người dân. Những phê phán xã hội ý nhị như vậy càng làm tăng độ sâu sắc trong những thông điệp của Uspenski, mà vẫn không ảnh hưởng đến sự tiếp nhận của trẻ nhỏ.
Chúng ta thường gặp trường hợp “văn học người lớn” bị trẻ em đọc trộm, nhưng hiện tượng ngược lại cũng hay xảy ra: văn học thiếu nhi còn được người lớn mê hơn cả con trẻ. Dường như tuổi thơ được kéo dài ra với những câu chuyện ấy, đúng như lời người ta vẫn dùng để nói về bộ truyện Nhóc Nicolas của thiên tài nước Pháp Gosciny, đại ý trẻ con thích đọc vì thấy giống quá, còn người lớn vì thấy nhớ quá.
Trần Thiện Hoàng (nguồn: Người đại biểu)
