Câu lạc bộ Đọc sách cùng con docsachcungcon.com
Những năm gần đây, báo chí đăng tải rất nhiều thông tin về các trường hợp hành hạ, ngược đãi trẻ em mà lý do nói ra thì nghe đầy yêu thương – muốn trẻ ăn hết suất, lên cân… Trẻ bị dọa, bị đánh, bị bóp miệng đổ thức ăn vào bắt nuốt, bị cho vào thang máy đi một mình vì không chịu ăn.
Những thông tin đau lòng ấy cho thấy trong câu chuyện nuôi dạy trẻ vẫn có nhiều lệch lạc do thiếu hiểu biết mà ra, cộng với những áp lực người lớn áp đặt lên nhau mà xã hội ta bỗng trở nên một xã hội vô cảm với trẻ em mà không mấy ai nhận thức được. Bố mẹ nghi ngờ cô giúp việc không cho ăn hết suất hay… ăn vụng của cháu. Ông bà phê phán bà mẹ trẻ không biết nuôi con, để cho mẹ thì béo con thì gầy nhom, “thôi đưa đây chúng tôi nuôi cho, đảm bảo vài tháng là… vỗ béo được thằng bé”…
Ra đường, đứa bé này bị chê là còi, đứa bé kia được khen là “dài rộng, mẹ nuôi khéo”… Thế là, những áp lực từ đám đông cứ vô tình dồn nén lên những người lớn, mà họ thì quyết định việc đối xử với đứa trẻ như thế nào. Vì yêu thương, họ muốn trẻ ăn được nhiều, khỏe, chóng lớn. Cho đến lúc, vì sợ đám đông mà họ ép trẻ ăn nhiều hơn, đủ và hơn suất, để không ai kêu mình nuôi con vụng, không ai còn so sánh con mình với ai nữa… Người giúp việc sợ mất việc, các cô giáo trường mầm non sợ bị phê bình… Và đứa trẻ họ nuôi, cho dù hôm đó hơi yếu mệt, cho dù nó không hề thích cái món bột nêm nếm khó ăn thì cũng không được cãi! Nó bị nhồi cho đến trớ ra, khóc, quay mặt đi…
Cảnh ấy đâu phải là hiếm ở các nhà. Đôi khi chính những người thân của bé vô tình đàn áp tinh thần bé khi đến bữa ăn mà không biết.
Xin hãy tôn trọng con, ngay từ bữa bột đầu tiên!Chúng ta đã nói nhiều đến khái niệm “tôn trọng trẻ” như tôn trọng một người đã trưởng thành, nghĩa là tôn trọng quyền được nói, được tham gia của trẻ, ngay cả trong quá trình bố mẹ nuôi dạy đứa bé. Thế nhưng, nếu ngồi kiểm điểm lại mới giật mình, không phải ai, không phải lúc nào chúng ta cũng làm được điều ấy. Nói một cách khác, rất nhiều đứa trẻ của chúng ta, ngay cả khi chúng được yêu thương nhất, lại không có được sự tôn trọng cần thiết.
Trẻ cần cảm thấy mình được tôn trọng để chính chúng cũng biết cách tôn trọng mình, nhận ra giá trị của mình, đánh giá bản thân đúng mức. Điều này vô cùng quan trọng. Nó quyết định hành vi đúng đắn, phù hợp của trẻ trong các tình huống khác nhau của cuộc sống.
Biểu hiện của sự không tôn trọng đó là gì?
1. Không tin vào cảm xúc, cảm giác của trẻ. “Con mệt, con không muốn ăn” – Mệt gì mà mệt, ăn cho xong đi rồi nghỉ! “Con sợ” – Có thế mà cũng sợ, có gì đâu mà phải sợ?!. “Con không muốn”, “Con không thích” “Con không thấy ngon…- Rất nhiều khi chúng ta phản bác lại sự chia sẻ cảm xúc ở trẻ để thuận tiện hơn cho bố mẹ.
Thìa bột đầu tiên trẻ nhè ra, ta lại đẩy vào, không chút thận trọng. Và cứ thế với những thìa bột tiếp theo. Bố mẹ ép hoặc lừa trẻ xem tivi để nuốt dần từng thìa bột. Và thế là, khi dạ dày trẻ quen với lượng bột nó ăn hàng ngày, thì trẻ lại ăn theo phản xạ có điều kiện, và nó đã không còn tin vào cảm xúc, cảm giác của mình đối với món ăn, bữa ăn nữa. Không hiếm trẻ ăn như không biết no, ăn đến khi trớ ra mới biết mình đã no. Và đây có lẽ cũng không phải là điều bố mẹ mong đợi.
2. Quát nạt, nói chuyện kẻ cả với con hoặc mỉa mai, khích bác. Đứa trẻ luôn hiểu, bố mẹ – người lớn đứng trên cao và nó ở dưới thấp. Bằng lòng với việc này, trẻ khó có được sự tự tin khi phải giải quyết vấn đề một cách độc lập, khi đến tuổi teen và vị thành niên, nó cần ra quyết định và chịu trách nhiệm về sự quyết định của mình. Nếu lúc đó, con chúng ta e ngại, không quyết đoán, phân vân và sợ hãi – thì một phần lỗi là ở chính phong cách ứng xử của bố mẹ, người thân trong suốt quá trình lớn của nó.
3. Vào phòng con mà không gõ cửa. Không gian tự do của con, cho dù bố mẹ có quản lý thì vẫn cần những thỏa thuận mang tính nguyên tắc để đảm bảo cảm giác được tôn trọng. Nhiều người coi nhẹ, tặc lưỡi: “Dào ôi, nó còn bé, biết gì!”, không biết rằng, chỉ một cử chỉ gõ cửa trước khi vào phòng con cũng có thể mang lại cho nó cảm xúc tích cực, sự tin tưởng vào giá trị của mình như một thành viên trong gia đình, sự cảm kích vì đã được tôn trọng. Hành động giản dị, thông điệp sâu sắc.
4. Mắng mỏ con khi có mặt đông người, nhất là có bạn của con. Biết dừng lại, biết im lặng đúng lúc – đó là cách bố mẹ thể hiện sự tôn trọng nhân phẩm của con. Lòng tự trọng của một con người, sự tin cậy lẫn nhau giữa bố mẹ và con cái bắt đầu từ câu chuyện này, nếu bố mẹ luôn có ý thức giữ thể diện cho đứa trẻ.
5. Trêu chọc, đùa nhả với trẻ, ôm hôn, cù, chọc lét, béo má… khi nó tỏ ra không thích, không muốn chơi. Đây cũng là một biểu hiện của sự thiếu tôn trọng trẻ. Từ thiếu tôn trong đến “quấy rối”, hay “bạo hành” thực ra cũng không mấy xa.
6. Nói những lời đùa ác, khó nghe hay ghép cặp đôi trẻ… Chẳng hạn: “Ôi sắp có em, Bông chuẩn bị ra rìa rồi, bố mẹ không yêu nữa đâu!”, “Thằng cu này là con nuôi, bố mẹ nhặt ở thùng rác về đấy chứ…”..v.v.. Và biết bao lời nói vô tình khác nữa khiến trẻ âm thầm khó chịu, đau khổ, còn người lớn thì cười thú vị, không biết rằng, đó có thể là những đám mây tối rầm ám ảnh trẻ suốt một thời thơ ấu.
7. So sánh trẻ với “con nhà người ta”. Việc so sánh hoặc đơn giản chỉ có ngầm ý so sánh khi cứ kể lể bạn này làm được cái này, bạn kia làm được cái kia, rồi “con nhà người ta” thế này thế nọ – tất cả đều cho thông điệp thiếu tôn trọng. Mỗi người có một tốc độ lớn, tốc độ ăn, nhịp độ sống, tiếp thu, học… khác nhau. Và xin những người lớn hãy tôn trọng tốc độ ấy, nhịp độ cá nhân ấy của mỗi con người để đứa trẻ được yên tâm lớn đúng-là-mình.
8. Không cho quyền lựa chọn. Ngay cả chuyện ăn uống hay bất kỳ chuyện gì, quyền được lựa chọn ngay từ khi còn bé xíu là thông điệp về sự tôn trọng. Bố mẹ đã chọn cho con tất cả – con cứ việc làm theo. Không gì tước đi sự mất tự tin và lòng tự trọng của con người bằng sự “đặt đâu ngồi đấy” như vậy. Nếu bố mẹ nhớ lại tuổi thơ của mình, chắc cũng luôn muốn giành cho mình quyền lựa chọn chứ?
9. Và tất nhiên rồi, đánh trẻ – dù với sự yêu thương như người lớn thường lý giải, đôi khi là chống chế và ngụy biện cho hành vi mất kiểm soát của mình, thì vẫn cứ cho thông điệp thiếu tôn trọng. Đấy là chưa kể, trong nhiều trường hợp, đó là hành vi vi phạm quyền trẻ em hoặc vi phạm pháp luật.
Quay lại câu chuyện về bữa ăn, chỉ cần một chút tôn trọng là xử lý được vấn đề. Người mẹ có thể lắng nghe cảm giác của con, quan sát để biết con phản ứng tích cực với món nào, loại rau nào, thịt cá gì…
Thay vì ép, có thể “mời”, bằng cách thay đổi cách nấu, cách trình bày, cho trẻ tham gia vào quá trình nấu hoặc sơ chế, hoặc bày biện. Có thể tạo cảm xúc vui thích, mong đợi bữa ăn bằng nhiều cách. Chẳng hạn, trước khi ăn bữa chính, hạn chế bánh kẹo, ăn vặt. Cho con ăn đúng giờ để tạo phản xạ đói. Khi nấu, kể câu chuyện rau củ khiến bé háo hức chờ đợi đến khi nấu xong, có thể cùng bé đặt tên từng món ăn một cách kỳ lạ, thú vị… Và dù thế nào mặc lòng, hãy kiên nhẫn và tôn trọng cảm giác về vị giác, cảm xúc về món ăn của trẻ. Lý do trẻ biếng ăn thì có nhiều, nhưng nếu không có bệnh lý, trẻ sẽ không biếng ăn mãi. Vì thế, kiên nhẫn vẫn là một phương án tốt.
Câu chuyện ăn uống chỉ là cái cớ để nói về thái độ ứng xử của người lớn đối với những đứa trẻ của mình mà thôi. Nếu ta học cách tôn trọng nhau và tôn trọng trẻ, làm gì cũng nghĩ đến cảm xúc của “đối tác” thì sẽ hạn chế được nhiều những sự việc hiện vẫn làm dư luận xã hội ồn ào lên bấy nay.
Một đứa bé còn ẵm ngửa, phải phụ thuộc vào người chăm bẵm; một em bé đã biết tự lập hơn… cho đến các bạn trẻ tuổi mới lớn, rồi tuổi vị thành niên – thảy đều là những-con-người với tố chất riêng của mình vốn có từ khi mới sinh ra, những khả năng thiên bẩm, những tính cách “trời sinh”, chúng đều đòi hỏi được tôn trọng. Mà việc thể hiện tôn trọng đầu tiên trong xã hội này là … hãy tìm hiểu kỹ về quyền trẻ em!
Những thông tin ngắn gọn về Quyền trẻ em rất dễ dàng có thể tìm ra qua mạng, thế nhưng, cho dù Việt Nam là một trong những quốc gia thông qua công ước quốc tế về Quyền trẻ em sớm nhất thì không nhiều người dân Việt Nam hiểu biết về quyền trẻ em thấu đáo và đúng bản chất vấn đề. Chẳng thế mà vẫn có một bộ phận quá lớn những người lớn đòi “đánh mới nên người” và những vụ việc bạo hành, xâm hại… vẫn xảy ra thường xuyên, không giảm sau những bức xúc, cảnh báo của dư luận. Chẳng thế mà người ta vẫn bàn tán về những đứa trẻ một cách không cẩn trọng trên báo hoặc mạng xã hội, với những thông tin chưa được hoàn toàn kiểm chứng.
Ngay cả khi có lỗi, thì một đứa trẻ vẫn có quyền được bảo vệ về sức khỏe thể chất, sức khỏe tâm thần và nhân phẩm.Mong sao những người lớn đang nuôi dạy những đứa trẻ, cho chúng ăn, quyết định những hoạt động khác của chúng… luôn nhớ rằng, mình đang nuôi dạy một-con-người. Một Con Người viết hoa và chỉ có thể được viết hoa khi được tôn trọng và ý thức được lòng tự trọng của mình.
TSGD. Nguyễn Thụy Anh
